वर्षाको मौसममा पोलेको मकै, त्यसमा नुन खुर्सानी दलेको
– गाजर–काँक्रो, प्याज गोलभेडाको सलाद र त्यसमा पनि नुन
– तरकारी र दालमा नुन कम भयो, त्यसमा पनि नुन थपेर खाने
नेहाका अनुसार नुनमा सोडियम र पोटासियम दुबै हुन्छ । सोडियमले मानिसको शरीरमा पानीको सन्तुलित स्तर बनाउनुका साथै अक्सिजन र अन्य पोषक तत्व सबै अङ्गसम्म पुर्याउन मद्दत गर्छ । यससका कारण हाम्रो नसामा ऊर्जा आउँछ ।
एकदिनमा कति नुन खानुपर्छ त ? यसको जवाफमा उनी भन्छिन्, ‘साधारण भाषामा भन्ने हो भने तपाईंले ५ ग्राम नुन मात्रै खानुपर्छ । यसलाई थप सरल तरिकाले बुझाउने हो भने तपाईंको हरेक खानामा एउटा सानो चम्चा नुन मात्रै हुनुपर्छ । तपाईंले के पनि याद राख्नुपर्छ भने तपाईंले २.३ ग्राम मात्रै सोडियम लिनुपर्छ जुन तपाईंले ५ ग्राम नुनमा पाउनुहुन्छ ।’
धेरै नुन खाँदा यी ६ समस्या निम्तिन सक्छन्ः
– उच्च रक्तचाप
– मुटुरोग
– हड्डी कमजोर
– कपाल झर्ने
– मृगौला सुन्निने
केही मानिसहरु खानामा नुन थपेर खान्छन् । यस्तो गुर्न ठिक हो कि होइन भन्नेबारे जानकारी लिऔँ
– खाना माथि नुन राखेर खानु खतरनाक हो
– यसका कारण मुटु र मृगौलासमबन्धित समस्या हुनसक्छ
– सर्कुलेटरी सिस्टम (सञ्चार प्रणाली) र नर्भस सिस्टम (तन्त्रिका तन्त्र) मा पनि क्षती पुग्नसक्छ
– खानामा नुन थपेर खाने लत नै लाग्छ । केही समय पछि तपाईं नुन नथपी खानै सक्नुहुन्नँ ।
प्रश्न – दाल र तरकारीसँग पाकेको नुन, पछि थपेको नुनभन्दा राम्रो हुन्छ, कसरी ?
जवाफ – जब नुन खानासँगै पाक्छ तब यसको आइरनको स्ट्रक्चर फेरिन्छ र तपाईंको शरीरलाई यसलाई छिटै सोस्ने गर्छ ।
पछि थपेको नुनको स्ट्रक्चर फेरिएको हुँदैन त्यससैले यो निकै कम मात्रै अब्जर्ब हुन पाउँछ । त्यसैकारण काँचो नुन हाइपरटेन्सन र उच्च रक्तचापको कारण बन्नेगर्छ ।
तपाईंले धेरै नुन खाइरहनुभएको छ भनेर कसरी थाहा पाउने ?
– पेट, अनुहार, हात, खुट्टा र शरीरको अन्य अंग सुन्निन्छ ।
– उच्च रक्तचापको समस्याका साथै धेरै प्यास पनि लाग्न सक्छ ।
– तपाईंको तौल अचानक धेरै नै बढ्न सक्छ ।
– राती मिठो निद्रा नपर्नु र बेचैनी महसुस हुनसक्छ ।
– तपाईं शारीरिक रुपमा आफूलाई कमजोर महसुस गर्न सक्नुहुन्छ ।
सोडियम र नुनको स्तरलाई कसरी परीक्षण गर्न सकिन्छ ?
– यसका लागि तपाईं न्युट्रिसनिस्ट वा डायटिसियनको सहयोग लिन सक्नुहुन्छ ।
– रक्त परीक्षण गर्दा शरीरमा सोडियम, पोटासियम र इलेक्ट्रोलाइटको मात्रा कति छ भनेर पत्ता लाग्छ । यसै सोडियमको मात्रा हेरेर डाक्टरले नुनको स्तर बताउन सक्छन् ।
– हामीले हरेक ६ महिनापछि वा वर्षमा एकपटक रक्त परीक्षण गराउनुपर्छ ।
सोडियम र सल्टबीचको अन्तर बुझ्नुहोस्
प्याक गरिएका खानामा सोडियम हुन्छ । खानाको कुनै पनि चिज खरिद गर्नुअघि त्यसको सोडियमको स्तर परीक्षण गर्नुपर्छ । सोडियमको स्तर खानाको हरेक प्याकेटमा लेखिएको हुन्छ र मानिसहरु त्यसलाई नुन ठान्ने गर्छन् । यो गलत हो । सोडियम नुनको एउटा हिस्सा मात्रै हो । तपाईंले पूरा नुनको स्तर परीक्षण गर्नुपर्छ ।
नुनमा सोडियम कति हुन्छ ?
– १÷४ चम्चा नुन = ५७५ मिलिग्राम सोडियम
– १÷२ चम्चा नुन = १,१५० मिलिग्राम सोडियम
– ३÷४ चम्चा नुन = १७२५ मिलिग्राम सोडियम
– १ चम्चा नुन = २,३०० मिलिग्राम सोडियम
यो अनुमानित डाटा हो र एउटा सानो चम्चाको आधारमा मापन गरिएको छ ।
स्रोत : अमेरिकन हार्ट असोसिएसन
अहिलेसम्म यहाँ सादा नुनबारे कुरा गरिएको छ । तर नेपालमा सादा नुनबाहेक अन्य दुई प्रकारको नुन छन् जसलाई स्वादका लागि खाने गरिन्छ । सिरे नुन र बिरे नुन । मानिसहरु ब्रत बसेका बेला धेरैजसो सिरे नुन खान्छन् र बिरे नुन फलफूलमाथि हालेर खाने गर्छन् ।
विभिन्न खालका नुनको फाइदा र हानी यस प्रकारका छन्
सादा नुन वा टेबल सल्टका फाइदा
– सोडियम र आयोडिनको मात्रा पर्याप्त हुन्छ
– यसले शरीरको प्रतिरोधी क्षमता बढाउँछ
क्षती
धेरै खाँदा हड्डी कमजोर हुनसक्छन्
सिरे नुनका फाइदा
– यो खाँदा हड्डी बलियो हुन्छन्
– सुगर क्रेभिङलाई कम गर्न मद्दत गर्छ । पाचन प्रणाली राम्रो रहन्छ ।
हानी
यो थाइरोइडका बिरामीले धेरै खाएको खण्डमा आयोडिनको कमी हुनसक्छ ।
बिरे नुनका फाइदा
– लगभग ८५ प्रतिशत सोडियम, क्लोराइड र १५ प्रतिशत आइरन, कपर, जिंकजस्ता तत्व हुन्छन् ।
– कब्जियत, पेट दुख्ने, रिँगटा लाग्ने, बान्ता हुने र डर लाग्नेजस्ता समस्याबाट छुटकारा पाइन्छ ।
हानी
मुटु र मृगौलाका बिरामीले डाक्टरको सल्लाह बिना यो खानु हुँदैन ।
जाँदा जाँदै
माथि दिइएका जानकारी पढेपछि ‘अबदेखि कम नुन खान्छु वा नुन त खाँदै खान्नँ’ भन्ने सोच्नुभएको छ भने यो पनि गलत हो । किनभने शरीरलाई नुन चाहिन्छ नै । नुन कम खानु पनि खतरनाक हुनसक्छ । त्यसैले दैनिक त्यति नै नुन खानुहोस् जति तपाईंको शरीरलाई आवश्यक छ ।
नुन कम खाँदा के हुन्छ ?
– कम रक्तचापको बिरामी बन्न सक्नुहुन्छ ।
– टाइप टु मधुमेहका शिकार हुन सक्नुहुन्छ ।
– सुस्तता र बान्ताको समस्या पनि हुनसक्छ ।
– दिमाग र मुटु सुन्निने पनि हुनसक्छ ।
– सुन्निने भएकोले टाउको दुख्ने, कोमा र सिजर्सको अट्याक पनि हुनसक्छ ।
– जुन अंगलाई जति रगत चाहिन्छ, त्यहँँसम्म पुग्न नसक्ने पनि हुनसक्छ ।
– एलडीएल (ब्याड) कोलेस्ट्रोल ४.६ प्रतिशतसम्म बढ्ने गर्छ